Badania DNA pokazują, jak migracja Słowian zmieniła kształt Europy

Międzynarodowy zespół badaczy z Niemiec, Austrii, Polski, Czech i Chorwacji, kierowany przez konsorcjum projektu HistoGenes, dokonał pierwszego tak kompleksowego badania antycznego DNA (aDNA) populacji słowiańskich. Po zsekwencjonowaniu i analizie ponad 550 kopalnych genomów, zespół wykazał, że formowanie się Słowian było historią migracji.

Wyniki badania opublikowano w "Nature". Brali w nim udział naukowcy z kilku polskich instytucji: Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Marii Skłodowskiej-Curie, Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Rzeszowskiego, Instytutu Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, Muzeum im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie.

Rezultat prac międzynarodowego zespołu przedstawił m.in. Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego (IA UJ).

Historycy od dawna debatują nad tym, czy rozprzestrzenianie się słowiańskiej kultury materialnej i języka słowiańskiego było spowodowane masową migracją ludności czy też stopniową, powolną "slawizacją" lokalnych społeczności, a może połączeniem obu tych modeli. Brak było jednak rozstrzygających dowodów.

Sygnatury genetyczne wskazują na pochodzenie tej populacji z obszaru rozciągającego się od południowej Białorusi po środkową Ukrainę, czyli regionu, na który już od dawna wskazywali liczni archeolodzy i językoznawcy poszukujący matecznika Słowiańszczyzny.

"Chociaż bezpośrednie dowody z ziem, które uznajemy za rdzennie słowiańskie są nadal rzadkie, to jednak wyniki zrealizowanych przez nas badań genetycznych dostarczają pierwszych konkretnych przesłanek dotyczących regionów formowania się Słowian, wskazując na obszar gdzieś pomiędzy rzekami Dniestr i Don" - uważa Joscha Gretzinger, paleogenetyk z Instytutu Antropologii Ewolucyjnej im. Maxa Plancka w Lipsku i wiodący autor badania, cytowany przez Instytut Archeologii UJ.

Zgromadzone dane wskazują, że począwszy od VI wieku n.e., migracje na dużą skalę ludności pochodzenia wschodnioeuropejskiego na tereny Europy Środkowo-Wschodniej, spowodowały niemal całkowitą zmianę składu genetycznego ludności wschodnich Niemiec i Polski.

Ekspansja Słowian nie przebiegała według znanego modelu podbojów i budowania imperium: zamiast formować potężne armie i zhierarchizowane struktury społeczne, przybysze kształtowali je w oparciu o elastyczne społeczności, często zorganizowane wokół rozszerzonych rodzin i patriarchalnych więzi krewniaczych. Nie istniał również jeden, jednakowy dla wszystkich regionów model ekspansji.

"Ekspansja słowiańska nie była jednorodnym wydarzeniem, w ramach którego poszczególne populacje przemieszczały się jako całość, ale mozaiką migracji różnych grup, z których każda dostosowywała się i wtapiała w otoczenie na swój własny sposób – obserwacja ta zdaje się przemawiać za tym, że nigdy nie istniała tylko jedna, ogólna tożsamość »słowiańska«, ale wiele różnych" - wyjaśniła Zuzana Hofmanová z MPI EVA i Uniwersytetu Masaryka w Brnie w Czechach, jedna z autorek badania, cytowana w komunikacie.

W przypadku Polski badania podważają wcześniejsze teorie mówiące o długiej ciągłości populacji tu zamieszkujących. Wyniki badań genetycznych dowodzą, że począwszy od VI, VII wieku n.e. wcześniejsi mieszkańcy tych ziem – potomkowie ludów silnie powiązanych z Europą Północną, a w szczególności ze Skandynawią – niemal całkowicie "zniknęli" i zostali stopniowo zastąpieni przez przybyszów ze Wschodu, blisko spokrewnionych ze współczesnymi Polakami, Ukraińcami i Białorusinami.

Wniosek ten wzmacnia analiza najwcześniejszych znanych słowiańskich pochówków szkieletowych z Polski, odkrytych na stanowisku w Gródku (nad Bugiem, w okolicach Hrubieszowa). Dostarczają one rzadkich i bezpośrednich dowodów na obecność tych wczesnych przybyszów.

"Chociaż zmiana populacji była na terenie Polski ogromna, to genetyka wskazuje również na sporadyczne przypadki mieszania się migrantów z ludnością zastaną. Odkrycia te podkreślają zarówno skalę zmian populacyjnych, jak i złożoną dynamikę procesów, które ukształtowały dzisiejszy krajobraz językowy Europy Środkowo-Wschodniej i Wschodniej" - podał IA UJ.