Zasiłki chorobowe furtką do wczesnej emerytury? Miliony osób w UK poza rynkiem pracy

Choć Partia Pracy często mówi o młodych, którzy "nic nie robią", to bardziej uderzającym zjawiskiem jest fakt, że osoby w wieku produkcyjnym zwolnione z obowiązku aktywnego poszukiwania pracy są dziś częściej po pięćdziesiątce niż przed trzydziestką piątką.

To ogromna zmiana w porównaniu z sytuacją sprzed dekady. Eksperci ostrzegają, że system zasiłków staje się tylnym wejściem do wczesnej emerytury.

W przeszłości zasiłki trafiały głównie do matek zostających w domu, które miały niewielkie szanse na powrót na rynek pracy. Jednak po gruntownych reformach systemu z 2008 roku wiele samodzielnych matek wróciło do pracy i przestało pobierać UC lub jego poprzednika – zasiłek dochodowy (Income Support).

W efekcie liczba młodych kobiet poniżej 35. roku życia korzystających z zasiłków spadła, ponieważ rząd coraz ściślej powiązał wypłaty z liczbą przepracowanych godzin.

Pandemia zapoczątkowała nową zmianę społeczną – wielu ludzi, którzy w normalnych warunkach osiągaliby szczyt swoich zarobków, dziś spędza resztę życia na zasiłkach.

Bóle kręgosłupa, a także coraz częstsze problemy ze zdrowiem psychicznym sprawiły, że wiele osób utknęło w systemie zasiłków na długie lata. Dwie trzecie wniosków o UC z powodów zdrowotnych dotyczy właśnie problemów psychicznych.

Według danych Ministerstwa Pracy i Emerytur (DWP), w lipcu 2025 roku aż 1,3 miliona osób powyżej 50. roku życia pobierało UC i było zwolnionych z obowiązku poszukiwania pracy – w porównaniu do jednego miliona osób poniżej 35. roku życia. Dla porównania, w lipcu 2019 r. – przed pandemią – takich osób poniżej 35. roku życia było 245 tys., a powyżej 50. roku życia 113 tys.

Choć dane z tego roku są mniej szczegółowe, wcześniejsze statystyki pokazują, że spośród około 900 tys. osób po pięćdziesiątce bez obowiązku szukania pracy (w lutym 2025 r.), aż 650 tys. kwalifikowało się do dodatkowego zasiłku zdrowotnego w wysokości 416,19 funtów miesięcznie. To ponad standardową stawkę UC dla osoby powyżej 25. roku życia (400,14 funtów), co daje w sumie 9 795 funtów rocznie.

Spośród tych osób około 445 tys. otrzymuje również zasiłki związane z niepełnosprawnościami o wartości co najmniej 3 842 funtów rocznie, a w niektórych przypadkach nawet do 9 747 funtów, jeśli wymagają wsparcia w codziennym funkcjonowaniu.

To wszystko przed doliczeniem ewentualnej pomocy w kosztach mieszkaniowych i ulg podatkowych.

Dane te nie obejmują także około 750 tys. osób po pięćdziesiątce, które nadal pobierają Employment and Support Allowance (ESA) – wcześniejszy zasiłek dla osób niezdolnych do pracy. Większość z nich otrzymuje również zasiłki dla osób z niepełnosprawnością.

Dla porównania, pełna nowa emerytura państwowa w UK, która nie zależy od dochodów, wynosi 230,25 funtów tygodniowo, czyli 11 973 funty rocznie.

Jean-André Prager, były doradca premiera Rishiego Sunaka, ostrzega, że brak aktywności zawodowej niesie ogromne skutki zarówno dla finansów publicznych, jak i dla samych beneficjentów. "Zasiłek chorobowy grozi przekształceniem się w nieformalną emeryturę przed 66. rokiem życia" - zauważa.

Nawet Ministerstwo Pracy to pośrednio przyznało. Z rządowej analizy opublikowanej w tym roku wynika, że z 800 tys. osób więcej, które między 2018 a 2023 r. zaczęły pobierać wyższe stawki zasiłków zdrowotnych, 89 tys. (11%) to wynik podniesienia wieku emerytalnego do 66 lat.

Jeszcze bardziej niepokojący jest brak działań mających na celu powrót tych osób na rynek pracy. Resolution Foundation wcześniej opisywało wskaźnik przejścia z zasiłków chorobowych do pracy jako "żałosny" – mniej niż 1% osób wraca do pracy w ciągu danego miesiąca.

Biuro Odpowiedzialności Budżetowej (OBR) zwróciło uwagę, że im dłużej ktoś przebywa na zasiłku, tym mniejsze ma szanse na powrót do pracy. W 2023 r. dane pokazały, że w ciągu pierwszego roku po opuszczeniu rynku pracy 1 na 6 osób wracała do zatrudnienia w danym kwartale. Ale po roku bez pracy wracła tylko 1 na 20 osób.

Bezpośrednie oceny zdolności do pracy (Work Capability Assessments) zostały zawieszone podczas pandemii, a wiele z nich w ogóle nie przeprowadzono. Dopiero niedawno wznowiono ich wykonywanie.

Dyskryminacja również może odgrywać rolę. Najnowszy raport Centre for Social Justice wskazuje, że wielu starszym osobom trudno jest znaleźć pracę z powodu ageizmu – zjawiska, które Andy Haldane, były główny ekonomista Banku Anglii, określił jako "jedną z ostatnich akceptowalnych form dyskryminacji".

Wielu boi się również, że urzędy pracy zmuszą ich do podjęcia "byle jakiej" pracy, podczas gdy szukają elastycznych, częściowych etatów. Murphy podkreśla też, że wielu potencjalnych pracowników boi się nacisku do pracy ponad siły. Obawiają się, że podejmując pracę na część etatu, zostaną zmuszeni do zwiększania liczby godzin pracy.

Obecne trendy wskazują, że pod koniec przyszłego roku więcej osób będzie pobierać zasiłki bez obowiązku szukania pracy niż tych, którzy muszą aktywnie się o pracę starać. To katastrofalna wiadomość dla finansów publicznych.