Inflacja w Wielkiej Brytanii. Dlaczego gwałtownie rosną koszty życia?

Mimo że inflacja obecnie jest najwyższa od 40 lat, to jej szczyt Wielka Brytania ma dopiero przed sobą. W opublikowanej z początkiem maja prognozie Bank Anglii poinformował, że tegoroczny szczyt inflacji spodziewany jest w czwartym kwartale, kiedy może osiągnąć poziom 10,25 proc. Jednocześnie zaalarmował, że towarzyszyć temu będzie znaczące spowolnienie gospodarcze, które może nawet doprowadzić do recesji.

Kryzys ekonomiczny spowodował, że miliony gospodarstw domowych w UK znalazły się w trudnej sytuacji. Pojawiły się doniesienia o tym, że kończą się zasoby banków żywności, że niektórych ludzi nie stać na kupno jedzenia, a wiele rodzin w desperacji usiłuje ograniczać wydatki, rezygnując z ogrzewania domów.

Dlaczego inflacja tak znacząco wzrosła?

Inflacja jest procesem wzrostu cen towarów i usług w gospodarce w określonym czasie. Skutkiem tego procesu jest spadek siły nabywczej pieniądza. Na przykład, jeśli bochenek chleba kosztuje w jednym roku 1 funt, a w następnym 1,09 funta, to roczna stopa inflacji wynosi 9 proc.

Obecnie największy wpływ na poziom inflacji mają ceny energii. Wysokie zapotrzebowanie na ropę i gaz od początku 2021 r. w połączeniu z niepewnością dostaw z powodu wojny na Ukrainie spowodowały podwyżki cen energii na całym świecie. To z kolei doprowadziło do wzrostu kosztów ponoszonych przez firmy energetyczne, a w konsekwencji przez konsumentów.

Po podniesieniu w ubiegłym miesiącu limitu cen energii w Wielkiej Brytanii, średnie ceny gazu i energii elektrycznej wzrosły odpowiednio o 53,5 i 95,5 proc. w porównaniu do cen sprzed roku.

Ceny paliw również znacząco rosną. Średnia cena benzyny w kwietniu 2022 roku wynosiła 161,8 pensów za litr w porównaniu do ceny sprzed roku, która kształtowała się na poziomie 125,5 pensów. Kwietniowa cena jest uznawana za najwyższą w historii.

Prezes Banku Anglii przyznał, że rosnące ceny żywności są "poważnym problemem" na całym świecie. Tylko w ubiegłym miesiącu ceny artykułów spożywczych wzrosły o 6,7 proc. Drożeje nie tylko żywność. Wzrosły również ceny surowców, artykułów gospodarstwa domowego, mebli oraz usług gastronomiczno-hotelarskich.

Wzrosła także stawka VAT - podatku od towarów i usług. W czasie pandemii rząd obniżył stawkę tego podatku dla firm z branży gastronomiczno-hotelarskiej, jednak od 1 kwietnia przywrócono standardową stawkę, która wynosi 20 proc.

Wskaźnik bazowy inflacji jest wartością uśrednioną. W rzeczywistości ceny towarów i usług rosną w zróżnicowanym tempie i nierównomiernie w różnych branżach. Szef jednej z firm z branży spożywczej ostrzega, że ceny żywności mogą w tym roku wzrosnąć nawet o 15 proc.

Jak kryzys wpływa na wysokość wynagrodzeń?

Inflacja przewyższa wzrost płac nominalnych, więc dochody realnie spadają. Z danych Krajowego Biura Statystycznego (ONS) wynika, że w okresie od stycznia do marca płace (bez premii), wzrosły o 4,2 proc. Jednak przy uwzględnieniu inflacji średnie wynagrodzenie spadło o 1,2 proc. w porównaniu z analogicznym okresem minionego roku.

Bank Anglii prognozuje, że w 2022 roku płace wzrosną tylko o 4,75 proc., ale w rzeczywistości realne dochody gospodarstw domowych w przeliczeniu na jedną osobę spadną o 1,75 proc.

1 kwietnia płaca minimalna wzrosła o 6,6 proc. do 9,50 funtów za godzinę. Jednak jednocześnie od tego samego dnia wzrosły składki na ubezpieczenie społeczne o 10 proc., w związku z wprowadzeniem nowej opłaty na opiekę zdrowotną i społeczną (Health and Social Care Levy).

Niektóre branże, w tym w hotelarstwo i transport, doświadczyły braków kadrowych. Jest to częściowo spowodowane pandemią, ale także Brexitem, który spowodował odpływ wielu zagranicznych pracowników. Doprowadziło to do wzrostu płac w tych sektorach gospodarki.

W jaki sposób oblicza się wskaźnik inflacji w Wielkiej Brytanii?

Inflacja jest wskaźnikiem tempa wzrostu cen w danym okresie czasu. W Wielkiej Brytanii wskaźnik ten jest opracowywany przez ONS, które analizuje ceny setek typowych towarów i usług konsumenckich, czyli tzw. podstawowego koszyka.

Skład artykułów branych pod uwagę w takim koszyku jest stale aktualizowany. W 2022 r. uwzględniono w nim m.in. takie rzeczy jak fasola w puszce i stroje sportowe, co ma odzwierciedlać rosnące zainteresowanie konsumentów dietami roślinnymi i aktywnością fizyczną.

ONS publikuje dane dotyczące inflacji co miesiąc, pokazując, o ile wzrosły ceny rok do roku, porównując dane z tego samego dnia obecnie i w roku poprzednim. Jest to tzw. wskaźnik cen konsumpcyjnych (CPI). Wskaźnik CPI nie uwzględnia jednak wydatków mieszkaniowych.

W ciągu 12 miesięcy do kwietnia inflacja wzrosła do 9 proc. z poziomu 7 proc. w marcu. Bank Anglii poinformował, że w ostatnim kwartale 2022 r., inflacja w Wielkiej Brytanii może przekroczyć 10 proc., głównie ze względu na rosnące ceny energii na świecie.

Jak można przeciwdziałać wzrostowi inflacji?

Tradycyjnym sposobem postępowania w przypadku rosnącej inflacji jest podnoszenie stóp procentowych przez Bank Anglii. Jest to korzystne dla posiadaczy oszczędności na lokatach, jednak dla osób posiadających kredyty hipoteczne oznacza to podwyżkę spłacanych przez nich co miesiąc rat.

Mechanizm ten działa w taki sposób, że kiedy koszt kredytów jest wyższy, konsumenci ograniczają wydatki. W rezultacie kupują mniej rzeczy, w związku z czym ceny nie rosną już tak gwałtownie. Wyższe stopy procentowe są również zachętą do oszczędzania.

Jednak w sytuacji, kiedy przyczyną wzrostu inflacji są czynniki zewnętrzne, takie jak obecnie rosnące ceny energii na świecie, wówczas skuteczność mechanizmu podnoszenia stóp procentowych w hamowaniu inflacji jest niewielka.

Kiedy nastąpi spadek inflacji?

Ponowne podniesienie limitu cen energii w Wielkiej Brytanii nastąpi już w październiku. Bank Anglii przewiduje, że spowoduje to wzrost inflacji do ponad 10 proc. już jesienią tego roku. Mimo tego, zdaniem Banku "jest mało prawdopodobne, aby obecny wysoki poziom inflacji utrzymywał się przez długi czas".

Według ekspertów, inflacja osiągnie swój szczyt zimą tego roku, a następnie zacznie spadać, by za mniej więcej dwa lata zbliżyć się do poziomu 2 proc. Jednak nie wszyscy ekonomiści są pewni słuszności tych prognoz. Z doświadczeń z przeszłości wynika, że gdy inflacja przekraczała 9 proc., powrót do równowagi zajmował całe lata, a nie miesiące.

Maria Demertzis, ekonomistka z brukselskiego ośrodka analitycznego Bruegel, twierdzi, że dopóki trwa wojna na Ukrainie i obawy o bezpieczeństwo energetyczne będą się utrzymywać, "ceny surowców będą nadal wysokie".

Aby zwalczać skutki inflacji, firmy podwyższają pracownikom wynagrodzenia. Jednak aby je sfinansować, często muszą podnosić ceny swoich produktów i usług, co z kolei napędza dalszą inflację. W ten sposób powstaje zjawisko, które ekonomiści nazywają spiralą inflacyjną.

"Inflacja prawdopodobnie wciąż będzie problemem w 2023 r., ponieważ jej podstawowe przyczyny najprawdopodobniej szybko nie ustąpią" - ocenia profesor Crescenzi.
 

_Źródła:

• _{"What is the UK's inflation rate and why is the cost of living going up?" – BBC.co.uk,}
• _{"When might the inflation rate come down?" – Nicholas Barrett & Daniele Palumbo, BBC News,}
• _{"Five ways the cost of living is rising – and how to get help if you’re struggling" – Sarah Wilson & Hannah Westwater, bigissue.com,}
• _{"Cost of living crisis" – Peter Hourston, Instituteforgovernment.org.uk.}