Ochocze zabawy piłką w ćwiczebnych koszulkach

To w Anglii po raz pierwszy wprowadzono przepisy o spalonym, zezwolono bramkarzowi łapać piłkę w ręce, a sędzia zaczął stosować gwizdek. To tu zastosowano przepisy o rzucie karnym oraz nakazano zakładanie siatek na bramkę.

Współcześni Anglicy skromnie komentują te informacje następującą anegdotą: Kiedy powstała piłka nożna? Jeszcze w raju, kiedy Adam kopnął jabłko, podane mu przez Ewę.

Kopana i rzucana w starożytności

Oczywiście zabawy z piłką były znane już w starożytności, czego dowodem są płaskorzeźby i freski z Beni Hasan w Egipcie, pochodzące z około 1800 r. p.n.e.

W Chinach piłkę kopano i starano się ją umieścić w dole oznaczonym chorągwią od około VII w. p.n.e. Grały dwie drużyny, a sama piłka, wypchana włosiem i pokryta skórą, przypominała wielkością dzisiejszą futbolówkę.

Z Chin po kilku wiekach gra przywędrowała do Japonii, gdzie nazywała się kemari i pełniła funkcje sakralne.

W starożytności gra w piłkę rozwijała się również na kontynencie europejskim. W Grecji jeszcze przed narodzeniem Chrystusa znano grę o nazwie episkyros. Najpewniej ten rodzaj futbolu podobny był raczej do rugby, bo zawodnicy piłkę mogli zarówno kopać, jak i rzucać.

W starożytnym Rzymie z kolei uprawiano harpastum, a ponad 1000 lat później, już w czasach odrodzenia, włoski lekarz Hieronimo Mercurialis, badając kulturę fizyczną starożytnych Rzymian, przypomniał tę grę.

Zakazany proceder

W czasach Mercurialisa Włosi znali już swoją rodzimą odmianę futbolu - calcio. Uprawiali ją namiętnie we Florencji, zazwyczaj na placu obok kościoła Santa Croce. Zawodników wybierano spośród mężczyzn między 18. a 45. rokiem życia, cieszących się dobrą reputacją. Drużyny składały się z 25 zawodników ubranych w jednokolorowe stroje. W grze ogólnie chodziło o to, aby piłkę przekopać na drugą stronę rynku. Która z drużyn zrobiła to pierwsza, ta wygrywała.

Słowo "football" pojawia się po raz pierwszy w dokumencie pisanym w roku 1349. Właśnie wtedy król Edward III wydał rozporządzenie, w którym zakazywał gry w piłkę na ulicach Londynu. Niewiele to pomogło i mimo kolejnych zakazów nie zaprzestano procederu.

Nawiasem mówiąc, piłka, jako ludowy przedmiot zabaw, była znana od dawna także w Polsce. Na dworze grał sam król Zygmunt III, ale wówczas rozgrywki bardziej przypominały squasha.

W 1801 r. angielski antykwariusz Joseph Strutt zebrał wiedzę na temat zabaw ludowych dawnej Anglii i wydrukował o tym książkę. Osobny rozdział poświęcił piłce uderzanej tylko nogami. Autor twierdził jednak, że gra nie cieszyła się specjalnym powodzeniem i wieszczył, że w XIX w. zaniknie zupełnie. Strutt wkrótce po napisaniu książki zmarł i nie mógł się przekonać, jak bardzo się mylił.

Każda szkoła z własnymi regułami

Gry futbolowe nie byłyby dziś pasją milionów, gdyby nie angielskie szkoły prywatne. W XIX w. nauczyciele traktowali piłkę nożną jako element wychowawczy, bo wymagała nie tylko siły, ale też poświęcenia, współpracy, poszanowania reguł i odwagi. Mecze były brutalne i nierzadko kończyły się kontuzjami.

"Gry dużą piłką na stopę" absorbowały uczniów w Eton, Westminster, Shrewsbury i Rugby. Wszędzie mecze wyglądały inaczej, a przepisy się zmieniały, ponieważ ustalali je i zmieniali uczniowie.

Stałymi elementami były jedynie: prostokątne pola gry przedzielone linią środkową, jedna piłka, dwie bramki oraz dwie drużyny, choć już liczba graczy wahała się od sześciu do ponad dwudziestu. Punkty zdobywało się tylko strzelając gole do bramek.

Do meczów między szkołami dochodziło rzadko, bo trudno było o kompromis przy ustalaniu reguł - jeśli już grali, to zazwyczaj pierwszą połowę według reguł jednej szkoły, a drugą według drugiej.

Pierwszy opis meczu rozegranego w Eton pochodzi z 1815 r. W grze nazwanej Eton field game można odnaleźć i elementy rugby, i piłki nożnej. Jedną z zagrywek był rodzaj młyna zwany bully, w którym kilku zawodników próbowało przepchnąć rywali, popychając piłkę do przodu nogami. Można też było dryblować, ale podawanie do przodu, do zawodnika stojącego między piłką a bramką rywala, nie wchodziło już w grę, bo był na spalonym.

Punkty przyznawano za umieszczenie piłki w bramce albo - co było dużo więcej warte - za tzw. rouge, czyli złapanie jej po kopnięciu za linią bramkową przeciwnika. Przypominało to znane z rugby przyłożenie, tyle że piłka nie musiała dotknąć murawy.

W końcu XIX w. futbol w Anglii stał się powszechnie akceptowany. Dla Anglika prawdziwy futbol rozpoczął się z chwilą, gdy w Polsce trwało powstanie styczniowe. 26 października 1863 r. w Londynie spotkali się przedstawiciele dwunastu klubów piłkarskich i założyli The Football Association - pierwszy krajowy związek piłkarski.

W 1872 r. rozegrano finał Pucharu Anglii, a w tym samym roku pierwszy mecz międzypaństwowy, w którym Anglia bezbramkowo zremisowała ze Szkocją. W 1888 r. powstała liga angielska, która stała się wzorcem dla powstających z czasem innych krajowych lig.

W 1904 r. roku powołano międzynarodową federację - wspomnianą FIFĘ. Początkowo zrzeszała siedem państw, tylko z Europy. Polska przystąpiła do FIFA dopiero w 1923 r., choć futbol w naszym kraju znany był od przeszło ćwierć wieku i miał już zaprzysięgłych zwolenników.

Piłka w ogrodach jordanowskich

Znaczącym bodźcem do rozwoju gier sportowych w zaborze austriackim było utworzenie w czerwcu 1889  r. przez doktora Henryka Jordana Parku Zabaw i Gier w Krakowie. Na powierzchni ośmiu hektarów na Błoniach Krakowskich, pośród zieleni parkowej przygotowano 12 boisk sportowych. Na większości z nich postawiono przyrządy do ćwiczeń gimnastycznych: drążki, kółka, drabiny i kładki. Jednakże boisko nr VIII, kształtem przypominające dzisiejszy stadion, choć o rozmiarach znacznie mniejszych, przeznaczono do gry w piłkę.

Sam Henryk Jordan pisał: "Ziemia na nim ubita. Naokół tego boiska biegnie ścieżka, oddzielona od boiska wąskim rąbkiem trawnika. Na obu krańcach tego boiska wbite są w ziemię bramki, potrzebne do gry w piłkę nożną". To właśnie tam latem 1891 r. rozegrano pierwsze mecze między chórem młodzieży rzemieślniczej a uczniami szkoły średniej. Obie grupy odbywały zajęcia w Parku Jordana, a pionierskie spotkania futbolowe zorganizował zarząd parku.

W książce Miejski Park Jordana w Krakowie wydanej w 1894 r. autor, który był świadkiem rozegranego jesienią 1982 r. meczu, pisał: "Młodzież, przebrawszy się w ćwiczebne koszulki bawiła się ochoczo w piłkę nożną, mimo chłodu i polatującego śniegu".

Widząc to zarząd parku postanowił wystarać się o salę gimnastyczną na zimę, by młodzież rzemieślnicza mogła się ćwiczyć. Strój ćwiczebny, o którym wyżej wzmiankowano wyglądał tak: "skórzane czarne trzewiki, granatowe spodnie, biała koszulka z półrękawkami, obszyta koło szyi i ramion rąbkiem czerwonym".

Świetlana przyszłość piłki

Futbol w różnych odmianach rządzi dziś światowym sportem. Legendarny angielski trener William "Bill" Shankly mówił: "Niektórzy sądzą, że piłka nożna to sprawa życia i śmierci. Zapewniam was, że to coś znacznie poważniejszego".

Kraje, gdzie dominują niefutbolowe dyscypliny, można policzyć na palcach jednej ręki: Kanada szaleje na punkcie hokeja na lodzie, Indie, Sri Lanka i Pakistan - krykieta, a w Japonii numerem jeden jest baseball. Ale na pewno futbol w którejś ze swych odmian zagrozi tym dyscyplinom. To tylko kwestia czasu.

Źródła:

• Michał Kiedrowski, "Skąd wziął się futbol, czyli dlaczego nie gramy w piłkę nożną rękoma", 12 czerwca 2021;
• "Historia polskiej piłki nożnej" Robert Gawkowski , Jakub Braciszewski;
• History of Football in England, nads.org.uk.