Niedobory pomidorów w UK: W jakim stopniu winien jest Brexit?

Rząd informuje, że niedobory, które mają trwać przez kilka tygodni, zostały "w przeważającej mierze spowodowane złą pogodą w Hiszpanii i Afryce Północnej, gdzie są one uprawiane". Z kolei inni podkreślają kwestię oddziaływania wysokich cen energii na brytyjskich plantatorów i zastanawiają się, czy rząd zrobił wystarczająco dużo, by im pomóc.

Z kolei wiele osób w mediach społecznościowych publikuje zdjęcia pustych półek w Wielkiej Brytanii i zestawia je ze zdjęciami dużej ilości świeżych warzyw w supermarketach w krajach europejskich, twierdząc, że jest to wina Brexitu.

Jakie zatem są na to dowody?

Komisja Europejska (EC) poinformowała, że "nie istnieje szczególna sytuacja niedoboru żywności na rynkach rolnych UE". Hiszpański rząd potwierdził jednak, że "dostawy w Hiszpanii są obecnie niższe".
Dodał, że jest to w dużej mierze spowodowane pogodą: "niezwykle wysokie temperatury od końca okresu letniego do grudnia", a następnie "nagłe nadejście niskich temperatur w styczniu spowodowało spadek dostaw".

W Republice Irlandii - innym państwie członkowskim Unii Europejskiej (UE) - odnotowano pewne niedobory, a irlandzcy sprzedawcy obwiniają za nie mroźną pogodę w Europie Południowej i Afryce Północnej. Jednak żaden z nich nie limituje sprzedaży owoców i warzyw.

Jak Brexit wpływa na import pomidorów z UE?

Kraje UE należą do jednolitego rynku - gigantycznej strefy wolnego handlu, w której poszczególne państwa mają te same zasady i przepisy.

Wielka Brytania nie jest już w jednolitym rynku i obecnie obowiązuje zasada, że każda dostawa "artykułów roślinnych" - takich jak pomidory - wysyłana z UE do Wielkiej Brytanii, wymaga złożenia deklaracji celnej i wstępnego zgłoszenia w rządowym systemie informatycznym.

Rząd twierdzi, że dokumentacja nie jest rutynowo weryfikowana, ale od 2024 roku pojawią się dodatkowe wymogi dotyczące zarówno dokumentacji, jak i kontroli.

BBC przeprowadziło rozmowę z MCE Logistics - firmą, która zajmuje się obsługą tych formularzy dla kilkudziesięciu importerów hiszpańskich pomidorów na potrzeby brytyjskich supermarketów. Przekazali oni, że proces ten zajmuje około 10-20 minut na ciężarówkę - dłużej, jeśli przewożone są zróżnicowane dostawy warzyw - i korzystają ze specjalistycznego oprogramowania.

Zdaniem hiszpańskiego rządu, Brexit stanowi "wyzwanie dla całej hiszpańskiej branży owocowo- warzywnej", jednak politycy w Madrycie zaznaczają, że obecne niedobory pomidorów w Wielkiej Brytanii są "spowodowane wspomnianymi przyczynami pogodowymi, a nie Brexitem".

BBC zwróciło się do Komisji Europejskiej z zapytaniem, czy Brexit ma na obecną sytuację jakiś wpływ. KE nie odpowiedziała wprost, ale stwierdziła, że "ceny żywności i przepływy handlowe są stymulowane przez siły rynkowe".

Jedna z osób w mediach społecznościowych zwróciła uwagę na sytuację w Holandii - innym źródle dostaw pomidorów do Wielkiej Brytanii. "Mamy za dużo pomidorów! Kiedyś eksportowaliśmy je do Wielkiej Brytanii, ale teraz kierowcy ciężarówek muszą stać 77 godzin w kolejce, aby wjechać do Wielkiej Brytanii. Wszyscy kierowcy ciężarówek po prostu odmawiają tam jazdy" – napisał ktoś z firmy transportowej.

BBC skontaktowało się ze stowarzyszeniami branżowymi w Holandii, a także z firmą przewozową przedstawioną w tweecie. Firma nie nie udzieliła odpowiedzi, a stowarzyszenie branżowe przekazało, że "nie wie nic o kolejkach w portach w Holandii dla towarów wychodzących do lub wchodzących z Wielkiej Brytanii".

Co z brytyjskimi producentami pomidorów?

Ze wszystkich pomidorów przeznaczonych do spożycia w Wielkiej Brytanii - czyli około 500 000 ton rocznie - brytyjscy producenci wytwarzają jedną piątą, czyli 100 000 ton. W okresie letnim ilość ta rośnie do około połowy wszystkich kupowanych pomidorów.

Niedobory sezonowych pracowników rolnych, w tym w szklarniach, w których uprawia się pomidory, przypisuje się Brexitowi i pandemii.

Rządowy program wizowy Seasonal Workers pozwala pracownikom na jednorazowy pobyt przez sześć miesięcy. Przed Brexitem mogli oni przyjeżdżać i wyjeżdżać - z innych krajów UE - w ramach zasad swobody przemieszczania się. Teraz przyjeżdżają z krajów nawet tak odległych jak Nepal.

Dr Sarah Schiffling, specjalistka ds. łańcucha dostaw z Hanken School w Helsinkach, wyjaśniła, że sezon na uprawę pomidorów w szklarniach w Wielkiej Brytanii trwa około dziewięciu miesięcy w roku. Uzyskanie sześciomiesięcznej wizy wiąże się z koniecznością zatrudnienia i przeszkolenia dwóch grup pracowników, co zwiększa ilość formalności i podnosi koszty.

Ponadto wizy są przyznawane tylko wtedy, kiedy pracownicy mają zarobić co najmniej £10,10 za każdą przepracowaną godzinę - czyli o 60p więcej niż obecna minimalna stawka wynagrodzenia w kraju. Według Schiffling, różnica w strategiach cenowych między brytyjskimi i unijnymi supermarketami jest czynnikiem powodującym obecne niedobory.

A co z pomidorami z Maroka?

Ponad jedna trzecia pomidorów spożywanych w Wielkiej Brytanii pochodzi obecnie z Maroka.

Tamtejsi plantatorzy zostali dotknięci nadejściem niezwykle niskich temperatur w nocy, co wpłynęło na dojrzewanie pomidorów. Zła pogoda doprowadziła również do odwołania promów przywożących dostawy na kontynent europejski w ciągu ostatnich trzech-czterech tygodni.

Po Brexicie Wielka Brytania podpisała umowę o ciągłości handlu z Marokiem (odtwarzając umowę handlową, którą Wielka Brytania miała z tym krajem jako członek UE).

W marcu 2022 roku port Poole Harbour ogłosił, że nowe bezpośrednie połączenie między Wielką Brytanią a Marokiem zostanie wkrótce uruchomione. Podkreślono, że zapewni to "alternatywną trasę dla eksporterów z Maroka i Afryki, którzy obecnie korzystają z sieci drogowych do Wielkiej Brytanii przez Europę". Jednak dotąd połączenie to nie zostało uruchomione.