Łóżkowe "sprawy". Czyli jak to się zaczęło?

Ewolucja łóżka jest ważną ilustracją rozwoju cywilizacji i zmian społecznych oraz obyczajowych. Dokładne określenie momentu powstania tego mebla nie jest do końca możliwe, ale kilka faktów z jego "życia" każdy łóżkowy amator powinien znać.

Materace istniały już 77 000 lat temu

Twój materac jest uważany za stary po około 7 latach. Tymczasem niedawno w Jaskini Sibudu w RPA odkryto najstarszy znany ludzkości "materac", którego wiek szacuje się nawet na 77 000 lat. Ponad dwumetrowa powierzchnia zbudowana z wielu warstw liści, trzciny i trawy służyła prawdopodobnie jako miejsce odpoczynku dla całej rodziny.

W okresie neolitu (około 10 tys. lat p.n.e.) trawę i liście uzupełniano zwierzęcą sierścią, na którą narzucano skórę. Już wtedy umieszczano w "materacu" rośliny o działaniu insektobójczym i przeciwgrzybicznym.

Następną fazą ewolucji materaca były pierwsze łóżka wodne (ok 3 600 r. p.n.e.). Kozie skóry wypełniano wodą, a później wystawiano na słońce w celu podgrzania. Z kolei w starożytnym Egipcie (ok 3 400 r. p.n.e.) materace budowano ze stosu gałęzi palmowych.

Dopiero 200 lat przed Chrystusem starożytni Rzymianie po raz pierwszy zastosowali konstrukcję zbliżoną do obecnie nam znanej, czyli "opakowanie + wypełnienie". Lud pospolity spał na słomie, wełnie lub trzcinie. Dla bogatych Rzymian zarezerwowane było wypełnienie z piór.

Pierwsze łóżka na... grobach

Około 9 000 lat temu na terenie dzisiejszej Turcji, w miasteczku Çatalhöyük, tysiące rodzin pierwszych rolników żyło w domach, do których można było wejść wyłącznie przez otwór w dachu, będący jednocześnie kominem. Swoich zmarłych grzebali pod podłogą, a na grobach budowali małe podesty, które mogły służyć jako (prawdopodobnie pierwsze) łóżka dla żyjących.

Z kolei w Skara Brae - liczącym ok. 6 tys. lat najlepiej zachowanym osiedlu neolitycznym, znajdującym się na głównej wyspie archipelagu Orkadów u wybrzeży Szkocji - mieszkańcy gromadzili kamienie, na których następnie kładli się do snu (podobnie jak we "Flinstonach"!).

Pierwsze łóżka z nogami

Uważa się, że pierwsze podwyższone łóżka pochodzą ze starożytnego Egiptu. Od około 3 100 r. p.n.e. Egipcjanie sypiali na drewnianych platformach umieszczonych kilka centymetrów nad podłogą, co pozwalało uniknąć brudu i przeciągu, jak również chroniło przed insektami, wężami, myszami i szczurami.

To, na czym spał Egipcjanin, było jednak mocno zależne od jego pozycji społecznej. Biedni korzystali z plecionych mat lub palmowych liści rozłożonych na podłodze w domu. Łóżka klasy średniej składały się z prostego materaca zawierającego wełnę lub słomę. Bogaci Egipcjanie posiadali zaś wytworne łoża.

Bogato rzeźbione w drewnie, egipskie łóżka miały wyszukane kształty - zwykle zwierząt. Specjalne podpórki pod głowę chroniły przed zepsuciem precyzyjnie ułożonych fryzur. Na największy prestiż mogli liczyć faraonowie - Tutenchamon spał na luksusowym, zawieszonym na niewielkiej wysokości łóżku z drzewa hebanowego i złota.

Na Wschodzie podniesione łóżko nie oznaczało wyższego statusu

Na Zachodzie podniesienie się z podłogi oznaczało, że masz wyższy status społeczny, ale nie było tak w większości krajów na świecie. W Japonii na podłodze leżą tradycyjne maty tatami. W niektórych częściach Kazachstanu nadal powszechne jest spanie na podłodze w zwiniętych śpiworach zwanych tuszukami. Dzieje się tak, ponieważ tradycyjnie ludzie byli nomadami i musieli nosić ze sobą namioty i łóżka.

Rzymianie i Grecy jedli posiłki w łóżku

Łóżka rzymskie i greckie były wielofunkcyjne: służyły do ​​spania, ale również do spożywania posiłków. Ludzie kładli się na jednej stronie i wyciągali ręce, aby sięgnąć ze stołu dowolny kęs. Dlatego nie czuj się winny, gdy następnym razem weźmiesz miskę płatków do łóżka - po prostu podążasz śladami rzymskich bogaczy.

Średniowieczne łóżka-giganty

W średniowiecznej Europie większość biednych ludzi spała na słomie i sianie, ale zamożni zaczęli wylegiwać się w tzw. "wielkich łożach". Był to niesamowity mebel, a najsłynniejszy - Great Bed of Ware - znajduje się obecnie w Victoria and Albert Museum w Londynie. To łóżko jest wystarczająco duże, by smacznie spały w nim... cztery pary.

Niektóre z tych mebli były tak ogromne, że mogły pomieścić całą drużynę piłkarską! Zostały zaprojektowane tak, aby można je było rozmontować i zamożni mogli je zabrać ze sobą, gdy przeprowadzali się do innego zamku.

Łóżko jako centrum życia politycznego

Wczesna epoka nowożytna słynie z łóżek państwowych. Z pozycji horyzontalnej krajami zarządzali Ludwik XIV we Francji i król Anglii i Szkocji - Karol II. Dla nich łóżko było centrum życia politycznego. Barokowa kultura polityczna opierała się na idei, że siła państwa jest obecna w fizycznej osobie króla i królowej - więc im bliżej można było zbliżyć się do ciała monarchy i jego intymnych codziennych zajęć, tym bardziej byłeś uprzywilejowany.

Łóżko było sceną, na której i wokół której monarcha mógł odprawiać różne rytuały, aby zademonstrować, których dworzan darzy największą sympatią. W Wersalu zapraszano nawet najbardziej uprzywilejowanych dworzan, aby obserwowali... budzącego się króla.

Ludwik XIV ze swojego wielkiego łoża wydawał nawet rozkazy i wyroki na poddanych. Nic dziwnego, że Wersal posiadał ponad 400 łóżek. Okres, w którym żył Ludwik XIV nazywany jest zresztą "wiekiem wspaniałych łóżek".

Noże nad kołyskami niemowląt, aby odeprzeć zło

Chrześcijanie wierzyli, że podczas snu są bardzo podatni na ataki duchów - moce diabła miały osiągać szczyt właśnie pod osłoną nocy. Biblia jest pełna przykładów ludzi mordowanych podczas snu. Spowodowało to ogromną liczbę rytuałów przed snem.

Oprócz modlitwy przy łóżku, która była najbardziej powszechna, ludzie mieli talizmany i amulety wykonane z koralu, który miał ocalić życie. Nosili również wilcze kły na szyi i - pomimo oczywistego zagrożenia - zawieszali na kołyskami niemowląt żelazne noże. Uważano bowiem, że metal chroni przed siłami nadprzyrodzonymi.

Spaliśmy na sześciu ułożonych w stos materacach

We wczesnym okresie nowożytnym rodziny inwestowały w łóżka niewiarygodne ilości pieniędzy, czasu i innych zasobów. W zależności od tego, jak ważny byłeś, miałbyś od jednego do sześciu materacy ułożonych jeden na drugim, a zazwyczaj łóżko i jego tekstylia stanowiły około jednej trzeciej majątku! 

Najbardziej znanym ustępem testamentu Szekspira jest zapis: Mojej drogiej żonie darowuję drugorzędne łoże.  Niektórzy uważają, że Shakespeare nie przepadał za swoją żoną - Anne Hathaway.

Żelazne ramy łóżek do walki z chorobami

Prawie wszystkie łóżka były wykonane z drewna aż do XIX wieku. Następnie, około lat sześćdziesiątych XIX wieku, ludzie zaczęli zdawać sobie sprawę z zarazków, a drewniane ramy łóżek (będące siedliskiem wszy i innych robaków) zostały zastąpione żelaznymi. Były łatwiejsze do czyszczenia, a przez to bardziej higieniczne.

W XVIII wieku pojawiły się żelazne łóżka, znacznie solidniejsze od tych drewnianych. Promowano je także jako wolne od owadów, które czasem atakowały drewniane łóżka. Wraz z rewolucją przemysłową i upływem lat ludzie doskonalili łóżka oraz materace, podnosząc komfort podczas spania.

Nastąpiła również zmiana w konstrukcji materaca i powstał materac ze sprężynami spiralnymi.

Sypialnia dla dzieci wynaleziona w epoce wiktoriańskiej

W przeszłości rodzina spała razem w jednym łóżku. Ale to w epoce wiktoriańskiej (koniec XIX w.) Anglicy zdali sobie sprawę, że ludzie powinni spać osobno. Wiktoriańscy eksperci ds. zdrowia napisali, że dzieci powinny spać z dala od rodziców, aby dorośli nie wysysali dziecięcej młodzieńczej energii w nocy!

Źródła: BBC, "13 facts about the history of the bed"; historiasztuki.com.pl; antykikoneser.pl, "Czy Szekspir miał wygodne meble?".