Mija 200 lat od urodzin Johna Ruskina. Kim był ten Brytyjczyk?

200. rocznicę urodzin Ruskina obchodzono w czwartek w londyńskiej Akademii Królewskiej, gdzie kilka jego ważnych tekstów czytał m.in. aktor i prezenter Michael Palin - najmłodszy z legendarnej grupy Latającego Cyrku Monty Pythona.

Tego samego dnia rozpoczęła się we Francji na uniwersytecie w Pau dwudniowa konferencja międzynarodowa poświęcona ruskinowskim ideom i wartościom.

Artystycznym talentom Ruskina i jego krytyce artystycznej w 2019 roku poświęconych jest wiele międzynarodowych wystaw, m.in. Uniwersytet Harwarda przedstawia wystawę o radykalnym wiktorianizmie, a w Japonii w kilku miastach prezentowana będzie "Parabola prerafaelityzmu" pokazująca dzieła Turnera, samego Ruskina, Rosettiego, Burne-Jonesa i Morrisa.

W Londynie trwa w Two Temple Palace wystawa "John Ruskin: Potega widzenia" (wstęp wolny), na której zgromadzono ponad 190 obrazów, szkiców, dagerotypów, odlewów gipsowych ilustrujących postawę tego artysty i teoretyka wobec piękna jako kategorii estetycznej w świetle jego radykalnych poglądów.

Ruskin, który urodził się w tym samym roku co królowa Wiktoria, studiował w Oksfordzie, gdzie obecnie jedno z kolegiów nosi jego imię. Człowiek ogromnej wiedzy - polihistor, wielu swymi poglądami wyprzedzał epokę. Znaleźć można w nich ideowe podstawy zarówno ochrony przyrody, jak i modnego obecnie zrównoważonego rozwoju.

Ruskin pisał o geologii, architekturze, literaturze, botanice, edukacji i ekonomii politycznej, dowartościował sztukę i architekturę gotycką. W zakresie konserwacji dzieł architektury, w przeciwieństwie do słynnego francuskiego architekta i konserwatora Viollet le Duca dość swobodnie traktującego materię historyczną, wystąpił przeciwko działaniom restauratorskim. Uważał, że wystarczy odpowiednia dbałość i właściwa konserwacja zabytków, aby nie dochodziło do potrzeby ich restaurowania.

Jego pisma - traktaty, poezje, eseje, wykłady, przewodniki, listy - liczą 39 tomów.

Opisywane w nich idee towarzyszyły najpierw prerafaelitom i utorowały drogę ruchowi artystycznemu Arts and Crafts (sztuk i rzemiosł), który przeciwstawił się masowej mechanicznej produkcji, widząc w odrodzeniu rzemiosł sposób na zachowanie piękna przedmiotów użytecznych i godności człowieka. Powstały w Anglii w 1888 roku ruch Arts and Crafts stał się zalążkiem Art Nouveau, jak w Anglii nazywana jest secesja.

Wpływy Ruskina utrzymywały się przez całe półwiecze, aż po wybuch I wojny światowej. Przez następne pół wieku jego myśl i dzieła popadły w pełne zapomnienie. Renesans Ruskina w krajach anglosaskich rozpoczął się dopiero w latach 60.

Zjawisko, jakim stał się ruskinizm i prerafaelityzm, należało do istotnych prądów kształtujących europejską kulturę XIX wieku; pod wielkim wpływem Ruskina był m.in. Marcel Proust.

BBC pisze m.in., że należał do "najbardziej wpływowych postaci nowoczesnej historii, inspirujących wszystkich, od Charlotty Bronte po Mahatmę Gandhiego. (...) I bez wątpienia był jednym z najważniejszych ludzi czasów wiktoriańskich".

"Irish Times" podkreśla, że przez większą część swego życia Ruskin ostrej krytyce poddawał idee rządzące brytyjskim społeczeństwem tamtych czasów - utylitaryzm, mieszczańskość, filisterską ignorancję i materializm. Gazeta zauważa przy tym, że Ruskinowi "udało się być jednocześnie reakcjonistą i rewolucjonistą".

On sam uważał, jak przypomina BBC, że najzdrowiej jest, jak rybie - płynąć pod prąd. Chociaż określał się głównie jako konserwatysta, wiele jego idei zakrawało na socjalizm i socjaliści roszczą sobie też do nich ideowe prawa. Jednocześnie "wierzył w hierarchię, ale także, że to bogaci ponoszą odpowiedzialność za ochronę biednych".

Mahatma Gandhi twierdził, że zmianę w swoim myśleniu zawdzięczał właśnie jemu.

Lew Tołstoj uznał natomiast, że Ruskin "myślał i mówił nie tylko o tym, co sam zobaczył i odczuł, lecz o tym, co wszyscy będą myśleć i odczuwać w przyszłości". Angielski teoretyk jest jednym z pierwszych, którzy zawczasu dostrzegli, że ceną postępu jest zagrożenie humanizmu i środowiska naturalnego.

Ruskin ukuł nawet neologizm "illth" na określenie "ciemnej strony bogactwa", czyli takiego, które nie służy żadnemu społecznemu celowi. Jego źródłosłów to "ill" oznaczające zarówno zło, jak i chorobę. Jak niedawno pisał "Financial Times", termin może być z powodzeniem stosowany obecnie w odniesieniu "do czegokolwiek, od superjachtów po źle wydane oszczędności".

Idee Ruskina oddziaływały także i w Polsce. Jego "Siedem lamp architektury" z 1849 roku przetłumaczył na język polski i wydał na początku XX wieku Franciszek Mączyński, architekt związany z Małopolską i samym Krakowem, autor m.in. projektu Pałacu Sztuki, kamienicy Pod Globusem, a także projektu kopca Piłsudskiego i współautor Teatru Starego. Budowle projektowane przez Mączyńskiego charakteryzowała zalecana przez Ruskina malowniczość.