UK breaching Brexit agreement on EU citizens’ rights, London court told

Independent Monitoring Authority (IMA) może pochwalić się już pierwszym sukcesem w przełomowej sprawie Sądu Najwyższego, która milionom obywateli o statusie tymczasowego osiedleńca pomoże wyjaśnić sytuację związaną z pobytem w UK.

IMA twierdzi, że wprowadzony po Brexicie program osiedleńczy dla obywateli UE (EU Settlement Scheme - w skrócie EUSS) niezgodnie z prawem wymaga, aby nawet 2,6 miliona obywateli UE złożyło drugi wniosek po uzyskaniu tymczasowego pozwolenia na pozostanie w Wielkiej Brytanii pod groźbą utraty prawa pobytu.

Obywatele UE i członkowie ich rodzin, którzy nie uzyskali prawa stałego (settled status) pobytu przed końcem 2020 r., mogli otrzymać ograniczone pozwolenie na wjazd i pobyt w Wielkiej Brytanii przez pięć lat, znane jako pre-settled status.

Podczas rozprawy rewizyjnej, która odbyła się w Royal Courts of Justice w dniach 1 i 2 listopada reprezentujący IMA Robert Palmer wyjaśnił londyńskiemu Sądowi Najwyższemu, że zgodnie z obowiązującym obecnie systemem, osoby, które nie złożą kolejnego wniosku w ciągu pięciu lat od przyznania im statusu osoby tymczasowo osiedlonej, automatycznie tracą prawo pobytu w Wielkiej Brytanii, co "czyni z nich osoby, które nielegalnie przedłużają pobyt i w związku z tym podlegają zatrzymaniu i wydaleniu".

Oznacza to, że utracą również zależne od tego prawa, w tym możliwość pracy w Wielkiej Brytanii, korzystania z opieki zdrowotnej i edukacji oraz ubiegania się o mieszkanie i zasiłki.

Zaznaczył, że ten aspekt unijnego programu osiedleńczego – i podobnego systemu dla obywateli z krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu – jest "wprost niezgodny z umową o wystąpieniu".

Palmer podkreślił również, że Komisja Europejska, która interweniowała w tej sprawie, popiera interpretację IMA dotyczącą praw obywateli UE wynikających z umowy o wystąpieniu UK z UE.

Reprezentujący Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (Home Office) David Blundell argumentował, że program zapewnia obywatelom UE "znacznie hojniejszą ochronę" niż jest to wymagane na mocy umowy o wystąpieniu.

Jego zdaniem rząd brytyjski "konsekwentnie przyjmował stanowisko, że wniosek o odnowienie statusu osoby osiedlonej" będzie wymagany w negocjacjach z Komisją Europejską (KE).

Tymczasem Nicholas Khan z KE wyjaśnił sądowi, że komisja interweniowała w sprawie ze względu na "ważność sprawy dla prawidłowego funkcjonowania umowy o wystąpieniu".

W wyroku, który zapadł dzisiaj, 21 grudnia, Lord Justice Peter Lane orzekł, że prawo pobytu może zostać utracone tylko w bardzo szczególnych okolicznościach, które są jasno określone w umowach o wystąpieniu z UE i umowach o separacji EOG-EFTA.

Utrata praw z powodu niezłożenia wniosku o przekształcenie statusu - z pre-setted do statusu osoby osiedlonej - nie stanowi jednej z tych okoliczności, a zatem nakładając wymóg podwyższenia statusu pobytu, Home Office działał niezgodnie z prawem. Sędzia podkreślił również, że osoby, którym przyznano status pre-settled, są uprawnione do stałego pobytu w Wielkiej Brytanii, gdy przebywają tam przez wymagany okres pięciu lat.

W wyniku swoich ustaleń sędzia wydał oświadczenie, że EUSS w tym zakresie w obecnym kształcie jest niezgodne z prawem.

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych prawdopodobnie odwoła się od tej decyzji. IMA zaznacza jednak, że w trakcie trwania tego procesu nie oczekuje się jednak żadnych zmian w obecnym kształcie EUSS. Dlatego też osoby o statusie pre-settled powinny nadal składać wniosek o status osoby osiedlonej (settled status), jeżeli się do tego kwalifikują.

Według statystyk Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, na dzień 30 listopada 2021 r. było 2,485 mln obywateli ze statusem pre-settled. We wrześniu 2022 r. było ich już 2 677 190.