Rzecznik Praw Obywatelskich o wyborach prezydenckich za granicą

Rzecznik prasowy i powiernik Zjednoczenia Polskiego wystosował specjalne pisma w tej sprawie do Konsula RP w Wielkiej Brytanii oraz do Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce. Wczoraj nadeszła odpowiedź z Biura RPO, którą poniżej publikujemy w całości (pogrubienia i wyróżnienia w tekście zostały zachowane jak w oryginale).

"Szanowny Panie,

w imieniu Rzecznika Praw Obywatelskich pragnę serdecznie podziękować za pismo (przekazane drogą elektroniczną), w którym podnosi Pan bardzo ważną kwestię oddawania głosu poza granicami kraju. 

Pragnę podkreślić, że Rzecznik Praw Obywatelskich od wielu już tygodni z zaniepokojeniem monitoruje kwestię organizowania wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, szczególnie w kontekście zagwarantowania konstytucyjnych praw wyborczych w trudnym czasie walki z wirusem COVID-19.

Wybory Prezydenta RP zostały zarządzone przez Marszałka Sejmu RP w dniu 5 lutego 2020 roku, który wyznaczył ich termin na dzień 10 maja 2020 roku. W związku z rozpowszechnianiem się wirusa COVID-19, już w piśmie z dnia 24 marca 2020 roku Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił Przewodniczącemu Państwowej Komisji Wyborczej swoje uwagi dotyczące wyborów Prezydenta RP, wskazując zagrożenia dla organizacji i przeprowadzania w kontekście gwarancji praw wyborczych obywateli i bezpieczeństwa zdrowotnego.

Rzecznik wśród najważniejszych kwestii podniósł w tym wystąpieniu kwestię możliwości „(…) skutecznego przeprowadzenia głosowania dla polskich wyborców przebywających poza granicami kraju, szczególnie wobec wprowadzonych w różnych państwach ograniczeń związanych z przeciwdziałaniem epidemii (…) W wielu przypadkach, z uwagi na obostrzenia wprowadzone w innych państwach, może to być po prostu niemożliwe".

Niestety, tak się stało - w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 szereg państw odmówiło możliwości zorganizowania wyborów Prezydenta RP w lokalach wyborczych, bądź nie udzieliło odpowiedzi, a zgoda taka jest wymagana. Dnia 20 kwietnia 2020 r. zostało wydane rozporządzenie Ministra Spraw Zagranicznych w sprawie utworzenia obwodów głosowania dla obywateli polskich przebywających za granicą1. W załączniku do tego rozporządzenia wskazano ustanowienie jedynie 162 obwodów do głosowania, jednocześnie określając siedziby obwodowych komisji wyborczych. Dla porównania w wyborach do Sejmu RP i do Senatu RP w 2019 roku powołano 320 obwodowych komisji wyborczych za granicą.

Rzecznik Praw Obywatelskich wielokrotnie apelował, że z uwagi na występujące na terenie Polski i innych państw europejskich zagrożenie wirusem SARS-CoV-2, które w istotny sposób oddziałuje na życie społeczne i bezpieczeństwo obywateli, zasadne jest niezwłoczne wprowadzenie stanu klęski żywiołowej, zgodnie z art. 228 ust. 1 Konstytucji RP i ustawą z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. z 2017 r., poz. 1897). Pragnę zauważyć, że zgodnie z Konstytucją RP, w czasie stanu nadzwyczajnego oraz w ciągu 90 dni po jego zakończeniu nie mogłyby być przeprowadzone m.in. wybory Prezydenta Rzeczypospolitej.

W opinii Rzecznika uchylanie się od wprowadzenia stanu nadzwyczajnego w celu uniknięcia jego skutku w postaci przewidzianej w Konstytucji RP zmiany terminu wyborów Prezydenta RP, doprowadziło do chaosu prawnego i organizacyjnego. Dokonano m.in. wielokrotnych zmian prawa wyborczego w krótkim okresie przed wyborami. Pragnę podkreślić, że Rzecznik Praw Obywatelskich starał się brać aktywny udział w procesie legislacyjnym, opiniując projekty i zwracając uwagę na gwarancje praw wyborczych obywateli. W tym zakresie przedstawił swoje opinie Marszałkowi Senatu RP (dnia 30 marca 2020 roku – do druku senackiego nr 96) i Marszałek Sejmu RP (dnia 2 kwietnia 2020 roku - do druku sejmowego nr 314). Dnia 22 kwietnia 2020 roku Rzecznik Praw Obywatelskich przekazał Przewodniczącemu Komisji Ustawodawczej Senatu RP opinię do ustawy uchwalonej przez Sejm RP dnia 6 kwietnia 2020 r. i przesłanej do Senatu (druk senacki nr 99). Ustawa ta przywidywała wprowadzenie procedury głosowania wyłącznie korespondencyjnego, zarówno dla wyborców w kraju, jak i zagranicą.

Pragnę przypomnieć, że w ustawie tej przewidziano, że wyborcy przebywający poza granicami kraju musieliby zgłosić zamiar oddania głosu korespondencyjnie, właściwemu konsulowi. Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 2020 r., „zamiar głosowania korespondencyjnego wyborca przebywający za granicą zgłasza właściwemu konsulowi do 14 dnia przed dniem wyborów".

Ustawa ta została podpisana przez Prezydenta RP. Wejście w życie ustawy w takim kształcie w przeddzień głosowania (w dniu 9 maja 2020 r.) oznaczało, że w tym zakresie była w oczywisty sposób niewykonalna i powodowała całkowite pozbawienie prawa do oddania głosu korespondencyjnie wszystkich obywateli polskich przebywających za granicą (Rzecznik zwracał uwagę na takie zagrożenie w swojej opinii dla Senatu RP).

Zarządzone na dzień 10 maja 2020 r. głosowanie nie odbyło się. Państwowa Komisja Wyborcza w swojej uchwale wskazała: „(…) Stwierdza się, że w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych na dzień 10 maja 2020 r. brak było możliwości głosowania na kandydatów" (Uchwała nr 129/2020 z dnia 10 maja 2020 r.). W najbliższym czasie Marszałek Sejmu RP zarządzi wybory Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i wyznaczy ich termin.

Do Sejmu RP dnia 11 maja 2020 roku wpłynął kolejny projekt ustawy o szczególnych zasadach organizacji wyborów powszechnych na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zarządzonych w 2020 r. z możliwością głosowania korespondencyjnego. Dnia 12 maja 2020 roku ustawa została uchwalona przez Sejm RP i przekazana do dalszych prac w Senacie RP. Ustawa przewiduje m.in. dalsze zmiany w procedurze oddawania głosu, w tym również w odniesieniu do wyborców polskich przebywających poza granicami kraju. Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawi do niej swoje uwagi.

Na chwilę obecną, prace nad ustawą są w toku. Niestety, nie jest pewna ostateczna procedura oddawania głosu dla wyborców poza granicami kraju, jaka będzie obowiązywać w wyborach Prezydenta RP, które zarządzi w najbliższym czasie Marszałek Sejmu RP. W imieniu Rzecznika Praw Obywatelskich proszę przyjąć wyrazy ubolewania z tego powodu. 

Z uwagi na powyższe, uprzejmie proszę o uważne śledzenie stron internetowych Ministra Spraw Zagranicznych, a także właściwego terytorialnie konsula RP. Informacje o wyborach Prezydenta RP (w szczególności ich terminie oraz procedurach oddawania głosu) najprawdopodobniej zostaną na nich opublikowane.

Bardzo dziękuję za Pana pismo i przesłane uwagi. Uprzejmie informuję, że treść wystąpień i opinii Rzecznika Praw Obywatelskich jest dostępna na stronie internetowej Biura RPO (www.brpo.gov.pl). Informacje o kolejnych inicjatywach i działaniach Rzecznika dotyczących ochrony praw wyborczych obywateli, a także o ewentualnych odpowiedziach, publikowane będą na stronie na bieżąco. 

Z poważaniem

Mirosław Wróblewski

Dyrektor Zespołu"