Wielbiciele teorii spiskowych to... narcyzi!
Wiele badań przeprowadzonych na ten temat w ciągu ostatnich kilku lat wykazało, że szczególnie podatne na teorie spiskowe są osoby narcystyczne. Nikt nie pokazał jednak, dlaczego właśnie ci ludzie chętniej wierzą w takie teorie.
Teraz odpowiedź na to pytanie dostarczyła trójka badaczy z Uniwersytetu Kentu, Polskiej Akademii Nauk i Uniwersytetu Cambridge. W opublikowanym na łamach "Current Opinion in Psychology" przekonują oni, że narcyzi tak łatwo dają wiarę teoriom spiskowym z powodu trzech zasadniczych cech swojej osobowości: neurotyczności, antagonizmu i ekstrawerycznej sprawczości.
Neurotyczność to skłonność do emocjonalnego i irracjonalnego reagowania na informacje. Może prowadzić do paranoi - przemożnego przekonania, że inni chcą nam zaszkodzić. Zdaniem narcyzów mają do tego istotne powody - pragną zająć ich uprzywilejowaną pozycję albo traktują ich jako zagrożenie dla swojej wysokiej pozycji. Stąd już tylko krok do teorii spiskowych - tym bardziej, że neurotyczność może też sprzyjać łatwowierności.
Antagonizm to z kolei agresywna postawa wobec innych ludzi i ich opinii. Ta cecha powoduje, że wszelkie próby kwestionowania spiskowych przekonań osoby narcystycznej przynoszą odwrotny do zamierzonego efekt - jeszcze bardziej utwierdzają ją w swoim przekonaniu.
Z kolei ekstraweryczna sprawczość to zachowanie agresywne lub asertywne, które ma prowadzić do osiągnięcia celu. Może mu towarzyszyć pewność siebie, a często także umiejętność oczarowania innych. Teorie spiskowe dają poczucie należenia do grupy wybranych, bardziej świadomych, lepiej poinformowanych, a to z kolei znakomicie zaspokaja potrzebę wyjątkowości osoby narcystycznej.
Poza tym spiskowe przekonania pozwalają osobie narcystycznej lepiej radzić sobie z przewidywaną porażką, ponieważ za własne niepowodzenia można wówczas obwinić innych.
Autorzy badania zwracają też uwagę, że podobne mechanizmy jak w przypadku pojedynczych osób o cechach narcystycznych, można obserwować również w wypadku grup.
I choć teorie spiskowe, jak wiara w to, że Ziemia jest płaska lub że światem rządzą ludzie-jaszczury, mogą się wydawać zjawiskiem marginalnym i niegroźnym, badacze przestrzegają przed możliwymi bardzo poważnymi konsekwencjami. Przede wszystkim dlatego, że osoby narcystyczne są zwykle przekonane o swoich wysokich kompetencjach, które predestynują je do uprawiania polityki i chętnie kandydują na urzędy.
"Solidne dowody łączące różne elementy narcyzmu z wiarą w teorie spiskowe mają ważne implikacje. Wydaje się, że narcyzm jest wyższy wśród przywódców politycznych (w porównaniu z ogółem populacji), zwłaszcza wśród tych, którzy są populistyczni lub autokratyczni. Dlatego możemy spodziewać się zaangażowania w teorie spiskowe wśród aktywnych polityków, szczególnie w okresach, które chwieją ich poczuciem władzy i kontroli, jak np. wybory. Jest to niepokojące, biorąc pod uwagę szkodliwe konsekwencje społeczne teorii spiskowych" - czytamy w podsumowaniu badania.
Badanie "Dlaczego narcyzom podobają się teorie spiskowe?" było finansowane z grantu Narodowego Centrum Nauki.